Het SMAK in Gent presenteert een retro perspectief van mediakunstenaar Dara Birnbaum. Al meer dan dertig jaar stelt zij in haar werk centraal, hoe wij worden beïnvloed en gemanipuleerd door beeld, televisie en multimedia. Hoe wij naar politieke gebeurtenissen kijken. Allang de zestig voorbij is ze echter nog steeds nadrukkelijk aanwezig met haar politiek geëngageerde en kritische kunst. Je zou bijna kunnen zeggen het kan eigenlijk niet actueler. De thematiek van haar vroege videowerken uit de jaren 70-tig zijn wat betreft hun vraagstelling nog altijd even actueel, maar hoe kan het ook anders dan dat de presentatie van haar werk uit die vroege tijd, in onze huidige wereld waarin we meer al ooit overweldigd worden door de inzet van grootse media spektakels, gedateerd aan doet?Haar basale video’s met elementaire analyses van de werking van audiovisuele beelden heeft echter aan zeggingskracht niets verloren en tonen aan dat Dara Birnbaum een belangrijke wegbereider is (geweest) in het onderzoeken van de werking van deze media. Dat de invloed en de beïnvloeding die vanuit de media tot onze komt alles behalve onschuldig is. Eigenlijk heeft de kern van haar thema niets aan actualiteit verloren, waarin zij ons kijkers, aanmoedigt om met een kritische geest de werking van deze beelden steeds te beoordelen en ons bewust te zijn van de gijzelende werking die er van uitgaat en hoe wij keer op keer door deze bewust samengestelde beelden die in herhaling op ons worden afgevuurd, worden gemanipuleerd.
Wie bepaald ons perspectief, het kader van onze blik, waarin we de beelden aangeleverd krijgen?Wat is waarheid en hoe worden beelden gebruikt om een bepaalde overtuiging bij ons te bekrachtigen?
Hoe worden beelden in de media gevormd?
Haar werk neemt een unieke plaats in in de wereld van de videokunst en video-installaties. Als een van de eerste drong Birnbaum het medium ‘video’ zelf binnen en ontrafelde de manipulerende kracht van het medium als communicatie middel, de verborgen agenda’s en de stereotypering die van het medium uitgaat. Door het gebruik van de zelfde middelen, het medium zelf, de zelfde technieken, visuele taal en beeldsequenties, weet ze in haar werk levendige kritiek te geven op de maatschappij en de machten die deze media inzetten.
Naast de bijdrage aan het onderzoeken van de manipulatieve krachten van beelden en de stereotypering die van ogenschijnlijk alledaagse beelden uit kan gaan, leverde zij een belangrijke bijdrage aan juist het scherper beoordelen van de technieken die film en televisiemakers gebruiken, om ons bepaalde stereotype beeldvorming op te dringen. Niet zozeer het medium zelf als wel de methodieken en technieken die gebruikt worden om het medium tot stand te brengen treffen haar kritiek. Naast dat zij voortkomt uit de tijd van de opkomst van een bepaald militant feminisme, heeft zij haar idioom ingezet voor het doorbreken van clichématige presentaties zonder te vervallen in het klassieke feministische idioom uit die tijd. Daarvoor te waken, is mogelijk het geen, wat haar werk nu nog altijd zo krachtig maakt. Haar werk steunt op de overtuiging van de kracht van het vrouwelijk zelfbewustzijn en de vrouw uit te beelden als een zelfstandig emotioneel wezen.
Toch is de presentatie van het werk, zoals dit nu in het SMAK is opgesteld, maar ten dele overtuigend en is men er - naar mijn mening - niet in geslaagd het belang van het werk van Dara Birnbaum als veteraan van de videokunst beweging met overtuiging voor het voetlicht te brengen. Grotendeels zijn daar de gemaakte opstellingskeuze debet aan helaas. Hierdoor vallen de kunstwerken soms weg in de ruimte of hebben ze ogenschijnlijk onvoldoende visuele presentie. Voor de bezoeker die bereid is, dit ongemak voor lief te nemen en die inzoomt op de video’s en installaties zelf, ontdekt de kracht van de analytische aanpak van het medium door Dara Birnbaum. Dan blijkt ook dat haar werk, met de enorme technische vooruitgang die de audiovisuele media de laatste jaren hebben doorgemaakt, is meegeëvolueerd en aan zeggingskracht niets of slechts nauwelijks heeft ingeboet.
Dat er naast zeggingkracht ook humor in haar werk aanwezig is blijkt uit haar reactie op het verzoek dat haar ooit eerder bereikte een werk te maken waarin tot uitdrukking zou moeten komen hoe de wereld in de toekomst van 2023 er aantoe zou zijn. In de brief dit zij als reactie schrijft op het verzoek, beschrijft ze hoe verheugd ze zal zijn als de copyrights op Mickey Mouse zullen zijn vervallen en zij als kunstenaar eindelijk in de gelegenheid zal zijn Mickey tot haar eigen creaties toe te kunnen voegen.
Fotobijschrift: overzicht van werken op de tentoonstelling
Van 4 april tot 2 augustus in het SMAK, Citadelpark, 9000 Gent. Open di-zo van 10u tot 18u.
